Czym jest mediacja i jaka jest rola mediatora?
Mediacja jest dobrowolnym i poufnym procesem, w którym niezależna i bezstronna osoba, pomaga stronom poradzić sobie z konfliktem.
„Mediacja pozwala jej uczestnikom określić kwestie sporne, zmniejszyć bariery komunikacyjne, opracować propozycje rozwiązań i, jeśli taka jest wola stron, zawrzeć wzajemnie satysfakcjonujące porozumienie” (zob. Standardy mediacji ADR opracowane przez społeczną Radę ds. ADR).
Mediacja oparta jest na zasadach dobrowolności i poufności. W mediacji to strony, z pomocą niezależnego i bezstronnego mediatora, wypracowują porozumienie.
Dobrowolność mediacji oznacza, iż mediacja jest podejmowana i prowadzona za zgodą stron, strony mają też wpływ na wybór osoby mediatora, każda ze stron może też zrezygnować z kontynuowania mediacji na każdym jej etapie.
Poufność mediacji oznacza, iż mediator, strony oraz inne osoby uczestniczące w mediacji (pełnomocnicy, eksperci) są zobowiązane do zachowania w tajemnicy fakty, o których dowiedziały się w związku z prowadzeniem mediacji (art. 1834 § 1 i 2 k.p.c.). Nie można powoływać się w postępowaniu przed sądem na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym (art. 1834 § 3 k.p.c.). Mediator nie może być świadkiem, co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji (art. 259 1 k.p.c.). Dzięki poufności, strony nie muszą obawiać się, iż ich oświadczenia lub propozycje ustępstw zostaną następnie wykorzystane w sądzie.
Mediator jest bezstronny, niezależny i neutralny. Bezstronność mediatora oznacza, iż jest on zobowiązany do zachowania obiektywizmu, braku uprzedzeń, równego traktowania obu stron, nieprzychylania się do stanowiska żadnej ze stron. Niezależność mediatora polega na unikaniu konfliktu interesów ze stronami lub pełnomocnikami. Neutralność wobec przedmiotu sporu oznacza, iż mediator nie narzuca stronom rozwiązań, jest rzecznikiem rzetelnej procedury. Mediator będący prawnikiem, oddziela role mediatora i prawnika, pełniąc funkcję mediatora nie udziela żadnej ze stron porad prawnych.
Mediacja jest niewładczą metodą rozwiązywania konfliktu. Oznacza to, iż wynik mediacji - wypracowane przez strony rozwiązanie, nie jest im narzucane, tak jak dzieje się to w przypadku decyzji sądu. W mediacji, to strony zachowują wpływ i podejmują decyzję co do sposobu, rozwiązania konfliktu. W mediacji strony mają szansę wypracować rozwiązania odpowiadające ich potrzebom lepiej niż rozstrzygnięcie sądu. Ponieważ wypracowane porozumienie jest owocem pracy i decyzji wszystkich stron, z reguły jest ono szanowane przez strony i dobrowolnie wykonywane.
Porozumienie zawarte przed mediatorem, po zatwierdzeniu przez sąd ma moc ugody sądowej (art. 18314 k.p.c.). Jeżeli ugoda, wedle swej treści nadaje się do wykonania w drodze egzekucji (np. przewiduje obowiązek zapłaty określonej kwoty), sąd zatwierdza taką ugodę poprzez nadanie jej klauzuli wykonalności. Sąd może odmówić zatwierdzenia ugody, wyłącznie jeżeli jest ona sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.